ακτουαλισμού, αρχή του-

Όρος της γεωλογίας. Πρώτος την είχε διαβλέψει ο Τζέιμς Χάτον, οριστικά όμως τη διατύπωσε ο Τσαρλς Λάιελ, ο οποίος το 1873 στις Αρχές της Γεωλογίας, έγραφε ότι «οι αλλαγές που έγιναν σε παλιές εποχές και τα αποτελέσματά τους στη μορφολογία της επιφάνειας της Γης, οφείλονται σε αίτια ανάλογα, ως προς τη φύση και την ένταση, με αυτά που ενεργούν και σήμερα». Η σημερινή λοιπόν εποχή δεν αντιπροσωπεύει παρά ένα μεταβατικό στάδιο της κυκλικής εξέλιξης της επιφάνειας της Γης, πράγμα όμως που έρχεται σε αντίθεση με τη θεωρία των κατακλυσμών του Ζόρζ Κιβιέ, ο οποίος υποστήριζε ότι οι αλλαγές που έγιναν και στα τρία βασίλεια της φύσης υπήρξαν απρόβλεπτες και βίαιες· ήταν μάλιστα αντίθετος προς τη θεωρία της εξέλιξης των ειδών. Η α. του α. δέχεται ως αξίωμα ότι η μελέτη του παρελθόντος πρέπει να γίνεται υπό το πρίσμα του παρόντος. Γι’ αυτό και η γεωλογία αρχίζει από την ανάλυση του τελευταίου κεφαλαίου της ιστορίας της Γης, το οποίο αναφέρεται στα φαινόμενα που συμβαίνουν στην εποχή μας. Για πάρα πολλά χρόνια η επιστήμη της γεωλογίας στήριξε τη μεγάλη της εξέλιξη σε αυτή την αρχή, που τη δέχτηκε ως μόνη λογική μέθοδο ερμηνείας των εκρηξιγενών και ιζηματογενών σχηματισμών της λιθόσφαιρας. Παρ’ όλα αυτά, η α. του α. δεν είναι, σε βαθύτερη ανάλυση, απόλυτα ορθή, γιατί υπάρχει και η γνώμη ότι δεν αρκεί πάντα να αναφέρεται κανείς στα σημερινά φαινόμενα για να εξηγεί όσα συνέβησαν στο παρελθόν. Πράγματι, έχει παρατηρηθεί ότι η Γη έχει υποστεί επανειλημμένα ορεογενετικές κινήσεις, ενώ η σημερινή εποχή δεν γνωρίζει καμιά ανάλογη εκδήλωση ή γνωρίζει μόνο μερικές εξασθενημένες ανακλαστικές εκδηλώσεις. Ο ίδιος ο Λάιελ είχε ήδη διαπιστώσει φανερή ασυμφωνία μεταξύ των σημερινών και των παλαιών αιτίων.Οι σύγχρονοι γεωλόγοι και ειδικότερα οι Γάλλοι και οι Ρώσοι, αντιτέθηκαν, παρατηρώντας λογικά ότι ο Λάιελ συνταυτίστηκε απόλυτα με την ιδέα της ομοιομορφίας της εξέλιξης, στο παρελθόν, στο παρόν και στο μέλλον. Διάφοροι τύποι ιζημάτων, που βρίσκονται σήμερα στη φάση του σχηματισμού τους, μαρτυρούν πράγματι φανερή αντίθεση με τα αντίστοιχα του παρελθόντος. Τα σημερινά αποθέματα του φωσφορικού ασβεστίου δεν μπορούν να συγκριθούν με τα παλιά της Αφρικής ή της Γαλλίας. Τα κοιτάσματα του ωολιθικού Fe του παρελθόντος δεν είναι σήμερα γνωστά σε τέτοια κλίμακα. Η δολομιτοποίηση μεγάλων μαζών πετρωμάτων και οι τεράστιες δολομιτικές σειρές δεν έχουν αντίστοιχες σήμερα. Όμως, παρά τους φανερούς περιορισμούς, η α. του α. περιέχει μια λογική πραγματικότητα, που μαζί της είναι δεμένη η εξέλιξη της γεωλογικής επιστήμης. Ο γεωλόγος σερ Τσαρλς Λάιελ, ο οποίος διατύπωσε την αρχή του ακτουαλισμού.